สำนวน ‘กินคาว ไม่กินหวาน สันดานไพร่’ แฝงนัยเปรียบเทียบถึงความแตกต่างทางชนชั้นในสมัยโบราณ: ชนชั้นสูงมีโอกาสได้ลิ้มของหวานหลังมื้ออาหาร แต่ในปัจจุบันใช้กันในเชิงหยอกล้อถึงแพชชั่นกินหวานของคนทั่วไปมากกว่า แล้วเหตุใดผู้คนจึงต้องเปรียบเทียบการกินกับชนชั้นวรรณะด้วย?

ที่มา https://x.com/somsakjeam112/status/1351835360892882945

          หากย้อนไปในสมัยที่สยามยังใช้ระบบชนชั้นศักดินา อาหารชาววัง หรือ “กับข้าวเจ้านาย” เกิดขึ้นจากการประดิษฐ์คิดค้นในรั้ววัง ตั้งแต่พระบรมมหาราชวัง ไปจนถึงวังเจ้านาย และบ้านของขุนนางระดับสูงที่มีสายสัมพันธ์กับวัง

          บทบาทสำคัญอยู่ที่ สตรีชั้นสูง—เจ้านายฝ่ายใน พระมเหสี เจ้านายสตรี และข้าราชสตรี ผู้ดูแล “ห้องเครื่องต้น” และเป็นผู้รังสรรค์เมนูอาหารที่อ่อนละเอียดและงดงาม ด้วยวัตถุดิบสดใหม่และกรรมวิธีซับซ้อนต้องใช้แรงงานหลายคน

          ในสมัยรัชกาลที่ 5 แต่ละมื้อจะประกอบด้วยชุดอาหาร “เครื่องเจ้านาย” อย่างน้อย 7 ประเภท รวมทั้งข้าวเสวย, เครื่องคาว, แกง, เครื่องเคียง และของหวาน รสชาติจะนุ่มนวล ไม่เผ็ดจัด เน้นความกลมกล่อม ทั้งยังจัดเสิร์ฟอย่างวิจิตรบรรจงบนถาดเงินหรือถาดทอง  

ที่มา https://www.aroundonline.com/wp-content/uploads/2022/04/cover-2.jpg

          ปี พ.ศ. 2440 น้ำตาลทรายเป็นวัตถุดิบที่มีราคาสูงและหาซื้อได้ยาก เพราะถือเป็นสินค้านำเข้า การมีของหวานตบท้ายจึงเป็นนิสัยการกินของผู้ที่มีเงิน ในช่วงหนึ่งน้ำตาลเป็นสัญลักษณ์ของความร่ำรวย กินเพื่อลดความเลี่ยนของอาหารคาวมื้อหลัก ในทางตรงกันข้ามอาหารการกินของไพร่ทาสจะเน้นวัตถุดิบธรรมชาติ หาได้ง่าย และไม่พิถีพิถันในการจัดแต่ง เหล่าไพร่ทาสจึงไม่มีโอกาสเข้าถึงอาหารชั้นสูง

          แต่ใน พ.ศ. 2503-2504 ไทยก็ประสบปัญหาน้ำตาลล้นตลาด ทำให้รัฐจำเป็นต้องออกนโยบายเพื่อชักจูงให้คนไทยหันมาบริโภคน้ำตาลมากขึ้น มีการบัญญัติน้ำตาลเข้าเป็นอาหารหมู่ในที่หนึ่ง จากโภชนาการอาหารห้าหมู่ โดยบอกว่าการกินน้ำตาลในอาหารเช้าจะทำให้ร่างกายแข็งแรง มีการโฆษณาและพยายามขยายตลาดน้ำตาลทรายไปยังชนบท การเข้าถึงน้ำตาลจึงเป็นเรื่องง่ายมากขึ้น ไม่ได้มีราคาสูงเช่นเดิม น้ำตาลทรายจึงถูกเปลี่ยนบริบทมาเป็นความสะอาด ความทันสมัย กลายเป็นส่วนหนึ่งของชีวิตประจำวันของคนไทยนับตั้งแต่นั้นมา

ที่มา https://themomentum.co/momentum-opinion-history-of-sugar-thai/

          ‘กินคาว ไม่กินหวาน สันดานไพร่’ จึงมิใช่แค่คำพูดเพียงเพื่อบ่งบอกนิสัยการกินของคนไทยเท่านั้น แต่ยังเป็นวลีที่ใช้ในการดูถูก เย้ยหยันชนชั้นล่างของสังคมไทยในสมัยโบราณ เห็นได้ชัดว่า ความหวาน ของหวาน น้ำตาล คือสถานะทางสังคม มิใช่รสชาติ เป็นการแฝงความหมายของรสชาติอาหารกับระดับชนชั้นทางสังคมอาหารที่มีรสชาติหวาน หมายถึง การเข้าถึงรสชาติของผู้ดี ในช่วงหนึ่งจึงนิยมปรุงอาหารแบบละทิ้งรสชาติจัดจ้าน งดใช้เครื่องเทศ เพราะความคิดในยุคสมัยนั้นอาหารที่มีรสจัด หมายถึง อาหารของพวกลูกทุ่ง เป็นอาหารของชนชั้นล่าง ไม่ได้มีความทันสมัยศิวิไลซ์แบบที่ตนเองควรจะเป็น ซึ่งเป็นการสร้างภาพลักษณ์ฐานะทางสังคมของตนเองผ่านอาหาร

          แต่ในปัจจุบันวลีฮิตดังกล่าวไม่ได้มีความหมายเช่นในอดีตแล้ว แต่เป็นเพียงบทสนทนาเพื่อหยอกล้อกันภายหลังมื้ออาหารเท่านั้น