ความสำคัญของ ทส. และความคาดหวังต่อ รมว.ทส.

ความสำคัญของ “กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม”

     กรอบการวิเคราะห์ทางการเมืองเท่าที่ผ่านมา ขนาดและงบประมาณที่ได้รับจัดสรรในแต่ละปี ทั้งของตัวกระทรวง และรัฐวิสาหกิจที่อยู่ภายใต้การกำกับดูแล ถือเป็นปัจจัยหลักในการแบ่ง “เกรด” ว่ากระทรวงใดบ้างจะนับเป็น เกรดเอ เกรดบี หรือเกรดซี
     กระทรวงมหาดไทย กระทรวงศึกษาธิการ กระทรวงการคลัง กระทรวงกลาโหม กระทรวงคมนาคม กระทรวงสาธารณสุข กระทรวงการอุดมศึกษา วิทยาศาสตร์ วิจัยและนวัตกรรม และกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ คือ 8 กระทรวง ที่ได้รับการจัดสรรงบประมาณในปี 2566 เกิน 1 แสนล้านบาท ขณะที่ กระทรวงพลังงาน แม้จะได้รับการจัดสรรไปเพียง 6 พันล้านบาทเศษ แต่ก็กำกับดูแลรัฐวิสาหกิจขนาดใหญ่ อย่าง บริษัท ปตท. จำกัด (มหาชน) และ การไฟฟ้าฝ่ายผลิตแห่งประเทศไทย
 

     อย่างไรก็ดี เกณฑ์ดังกล่าวโดยลำพัง ยังคงไม่ใช่เงื่อนไขชี้ขาด เพราะเท่าที่ผ่านมา ก็ต้องยอมรับว่า การแบ่งเกรดของกระทรวงจากมุมมองของแต่ละฝ่าย ก็ยังไม่สอดคล้องกันเสียทีเดียว บ้างก็บอกว่า โอกาสในการทำงานใกล้ชิดกับพี่น้องประชาชน เรียกง่ายๆ ว่าสามารถทำงานมวลชนเพื่อสร้างความนิยมให้กับตนและพรรคการเมืองของตนได้ รวมถึงอำนาจจริงๆ ในการแต่งตั้งโยกย้ายข้าราชการ ก็ต้องนำมาคิดคำนวณร่วมด้วย
     ศึกษาธิการ มหาดไทย คลัง และคมนาคม บวกกับ พลังงาน น่าจะเป็น 5 กระทรวง ที่ได้รับมติค่อนข้างเป็นเอกฉัน โดยที่ พาณิชย์ ก็เป็นอีกหนึ่งกระทรวง ที่หลายฝ่ายประเมินว่า ก็มีความสำคัญ ทั้งในแง่ของการค้าขายภายในประเทศ และการส่งออก จึงควรจัดอยู่ในกลุ่มเกรดเอด้วย

     ขณะที่กระทรวงกลาโหม แม้จะมีงบประมาณมากเป็นอันดับต้นๆ แต่ส่วนใหญ่ก็ไม่ได้ถูกใช้เพื่อตอบสนองต่อความต้องการของพี่น้องประชาชน หลายเรื่องก็เป็นประเด็นให้ถูกด่า การแต่งตั้งโยกย้าย กระทั่งผู้บัญชาการเหล่าทัพ ก็ไม่ได้เป็นสิทธิขาดของรัฐมนตรี แต่อยู่ภายใต้การตัดสินใจร่วมกันของสภากลาโหม ที่สัดส่วนของข้าราชการประจำ มีมากกว่าฝ่ายการเมือง ทำนองเดียวกับ กระทรวงการอุดมศึกษาฯ ที่แทบทั้งหมดของงบประมาณที่ได้รับนั้น เป็นของมหาวิทยาลัยต่างๆ ทั่วประเทศ
     ในการจัดตั้งรัฐบาลครั้งที่ผ่านมานี้ ความสำคัญในทางยุทธศาสตร์ ของกระทรวงดิจิทัลเพื่อเศรษฐกิจและสังคม อันเนื่องมาจากชัยชนะอย่างล้นหลามของพรรคก้าวไกล ที่ใช้เครื่องมือและการสื่อสารผ่านสื่อสังคมออนไลน์ได้อย่างมีประสิทธิภาพ ก็ถูกยกขึ้นมากล่าวถึงเพิ่มเติม ชนิดที่พรรคเพื่อไทย ในฐานะพรรคแกนนำจัดตั้งรัฐบาล ต้องตัดสินใจปักหลักยึดไว้ดูแลเองเท่านั้น
 

     ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม กระทรวงเล็กๆ งบประมาณไม่มาก แถมยังเป็นหนึ่งในตำบลกระสุนตกหลัก เพราะมีปัญหาเรื้อรังที่ยากต่อการแก้ไข ได้แก่ ที่อยู่อาศัยและที่ดินทำกินของพี่น้องประชาชนในเขตสารพัดป่า ทั้งป่าสงวน ป่าอนุรักษ์ และป่าชายเลน ซึ่งรัฐบาลต่างๆ อย่างน้อยเกือบ 30 ปีต่อเนื่องมาแล้ว พยายามเข้ามาช่วยกันแก้ไข แต่ดูเหมือนว่า จะยิ่งแก้ก็ยิ่งเละอย่างไรชอบกล
     ที่ผ่านมา กระทรวงนี้จึงไม่เคยถูกจัดให้อยู่ในกลุ่มเกรดเอ ส่วนจะบีหรือซีนั้น ก็แล้วแต่มุมมองของแต่ละฝ่าย เพราะก็ต้องยอมรับว่า กรมป่าไม้ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช รวมถึง กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง ก็ครอบคลุมพื้นที่ส่วนใหญ่ของประเทศ มีไพร่พลม้าใช้มากมาย ไม่ขี้เหล่
     กรมทรัพยากรธรณี กรมทรัพยากรน้ำ และ กรมทรัพยากรน้ำบาดาล โดยเฉพาะ สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม ก็มีอำนาจหน้าที่เกี่ยวข้องกับพี่น้องประชาชนในปัจจุบันอย่างยิ่ง หลายคนอาจไม่ทราบว่า การประเมินผลกระทบสิ่งแวดล้อม หรือที่เรียกกันติดปากว่า “EIA” ก็อยู่ภายใต้หน่วยงานระดับกรม สังกัดกระทรวงนี้ด้วย
     ใน พ.ศ. นี้ ที่ทั้งโลกและประเทศไทยของเรา กำลังเผชิญหน้ากับปัญหาโลกเดือด และปรากฏการณ์เอลนีโญ ที่จะส่งผลกระทบอย่างเป็นรูปธรรมเลย คือ น้ำฝนมีปริมาณน้อยลงไปราว 1 ใน 5 นั่นหมายความ นอกจากจะร้อนขึ้นแล้ว ประเทศของเรายังจะเกิดภาวะแห้งแล้งด้วย น้ำจะไม่เพียงพอกับความต้องการใช้ โดยเฉพาะในภาคเกษตรกรรม ซึ่งส่วนใหญ่ของพื้นที่ยังอยู่นอกเขตชลประทาน หน่วยงานที่จะต้องเข้าไปช่วยเหลือในเรื่องนี้ จึงได้แก่ กรมทรัพยากรน้ำ และกรมทรัพยากรน้ำบาดาล
 

     อีกหนึ่งเหตุการณ์ ต่อเนื่องจาก ร้อน-แล้ง ที่ถ้าพูดในสำนวนของลุงตู่ พลเอก ประยุทธ์ จันทร์โอชา ก็ว่า “วิกฤติแล้ว วิกฤติอยู่ และวิกฤติต่อ” คือ ไฟป่า และฝุ่น PM2.5 ที่ก็เกิดสืบเนื่องกันมาด้วย เรียกว่าถล่มโลกเลยก็ว่าได้ เคสหนักๆ ในรอบปีที่ผ่านมา ที่พอจะยกมาเป็นตัวอย่างให้นึกภาพกันออกได้เลยก็เช่น สหรัฐอเมริกา แคนาดา สเปน และออสเตรเลีย
     สถานการณ์ที่ส่อแววจะวิกฤติเช่นนี้ ในการแถลงนโยบายต่อรัฐสภา เมื่อวันที่ 11-12 กันยายน ที่ผ่านมา สมาชิกจากพรรคก้าวไกลหลายคน จึงออกอาการตกใจ และเป็นห่วงเป็นใย ว่าทำไมรัฐบาลถึงไม่ได้กำหนดให้เรื่องเหล่านี้เป็นนโยบายเร่งด่วน รวมถึงให้ความสำคัญกับมันเท่าที่ควร
     ภายใต้เงื่อนไขและสถานการณ์เช่นนี้ ถ้าจะยกให้กระทรวงทรัพยากรฯ เป็นกระทรวงที่มีความสำคัญ ระดับเกรดเอ ที่ผู้บริหารจะสามารถใช้เป็นโอกาสในการแสดงฝีมือ ช่วยเหลือพี่น้องประชาชนทั้งประเทศได้ ก็คงไม่เป็นการสรุปที่เว่อร์จนเกินไป

ความคาดหวังของสังคม ต่อ รมว.ทส.

     อย่างไรก็ดี ดังที่ได้กล่าวไปแล้วเช่นเดียวกัน ว่าขอบข่ายความรับผิดชอบของกระทรวงนี้ มันอีรุงตุงนังอยู่กับชีวิตและความเป็นอยู่ของพี่น้องประชาชนจำนวนมาก ก็ตั้งแต่วันที่หนึ่งของการแถลงนโยบายของ ครม. ต่อรัฐสภา ที่ขบวนการประชาชนเพื่อสังคมที่เป็นธรรม (พีมูฟ) ได้เดินทางมายื่นหนังสือถึงรัฐบาลใหม่ เป็นเจ้าแรก
    แม้ว่าหนังสือจะถูกยื่นไปถึงหลายฝ่าย แต่ข้อเรียกร้องซึ่งเป็นความเดือดร้อนของพี่น้องพีมูฟ หลักๆ ก็เป็นเรื่องที่อยู่ในความรับผิดชอบของกระทรวงทรัพยากรฯ นี่แหละ คือปัญหาที่อยู่อาศัยและที่ดินทำกิน โดยเฉพาะในเขตป่าประเภทต่างๆ
    สรุปโดยกระชับ สามารถแบ่งปัญหาออกได้เป็น 2 ลักษณะ คือ “คนบุกป่า” และ “ป่าบุกคน” ซึ่งในกรณีแรก ทำความเข้าใจได้ไม่ยาก คือการที่พี่น้องประชาชนบุกรุกเข้าไปอยู่อาศัยหรือทำกินในพื้นที่ป่า ไม่ว่าจะในเขตป่าสงวน ป่าอนุรักษ์ หรือป่าชายเลน โดยสภาพก็ต้องถือว่าผิดกฎหมาย เจ้าหน้าที่ก็ต้องจับกุมดำเนินคดีกันไป
 

     ส่วนกรณีที่สอง นี่จะค่อนข้างลำบากในการทำความเข้าใจสักหน่อย เพราะหลายคนมีความคิดง่ายๆ อยู่แต่เดิม ว่าคนทั้งหมดที่อยู่ในป่า จะต้องเป็นคนที่บุกรุกเข้าไปทำประโยชน์ในพื้นที่ป่าอย่างผิดกฎหมาย แบบกรณีแรกไปเสียทั้งหมด
    แต่ข้อเท็จจริงก็คือ การประกาศเขตป่า ทั้งป่าสงวน ป่าอนุรักษ์ และป่าชายเลน มันเพิ่งทำกันในราว 50-60 ปีที่ผ่านมานี้เอง ไม่ได้มีมาพร้อมกับการตั้งกรุงรัตนโกสินทร์ และข้อเท็จจริงที่คนเมืองอาจไม่ตระหนักก็คือ ก่อนหน้าที่จะมีการประกาศเขตป่า ในพื้นที่เหล่านั้นก็มีพี่น้องประชาชนอยู่อาศัยและทำมาหากินกันอยู่ก่อนแล้ว
    การไปประกาศเขตป่า ภายใต้เงื่อนไขของเทคโนโลยีขณะนั้น จึงมีความเป็นไปได้สูงมากๆ ที่จะไปซ้อนทับกับที่อยู่อาศัยและที่ดินทำกินของพี่น้องประชาชน ซึ่งแม้ว่าจะมีกระบวนการอยู่บ้าง ในการประกาศให้พวกเขามาใช้สิทธิร้องแย้ง แต่มันก็เป็นการติดประกาศ ณ ที่ทำการผู้ใหญ่บ้าน ไม่ใช่การถ่ายรูปส่งเข้าไปในไลน์กลุ่ม หรือสามารถยื่นเรื่องผ่านเว็บไซต์ สะดวกเหมือนทุกวันนี้
     ปัญหาที่เกิดขึ้นแล้ว ต้องยอมรับว่าแก้ไขไม่ง่ายเลยจริงๆ และก็ดูเหมือนว่าอาจจะยังแก้ไขไม่ได้เลยด้วยซ้ำ เพราะแนวทางในการแก้ไขปัญหาเรื่องนี้ในปัจจุบัน ได้เดินมาสู่การยืนยันความเป็นป่า และแก้ปัญหาในลักษณะของการยอมรับว่ามีคนอยู่ในป่า จึงพยายามที่จะมอบ “สิทธิการอยู่อาศัยและทำกิน” ให้กับพี่น้องประชาชนได้ใช้ประโยชน์ในช่วงเวลาหนึ่ง แต่ไม่ได้คืน “กรรมสิทธิ์” ให้แก่พวกเขา 
     นั่นหมายความว่า 1) กรรมสิทธิ์ในที่ดิน ที่พูดอย่างตรงไปตรงมา มันควรจะเป็นของพวกเขา ได้ถูกรัฐยึดมาเรียบร้อย และ 2) รัฐให้พวกเขาเข้ามาอยู่อาศัยและทำกินอย่างมีกำหนดระยะเวลา แต่ไม่มีอะไรรับรองเลยว่า พวกเขาจะได้รับอนุญาตให้อยู่อาศัยและทำกินในพื้นที่นั้นได้ตลอดไป
 

     ข้อเรียกร้องของพวกเขา ที่อยากจะได้กรรมสิทธิ์คืนกลับไป จึงสวนทางกับแนวทางของหน่วยงานราชการที่รับผิดชอบอยู่ในปัจจุบัน จึงจำเป็นที่พวกเขาต้องมาคาดหวังเอากับฝ่ายการเมือง ว่าจะสามารถเข้ามาเปลี่ยนแปลงนโยบาย และช่วยแก้ปัญหาให้กับพวกเขาได้
     นี่แค่ความคาดหวังในส่วนของชาวบ้านเพียงเรื่องเดียวนะครับ ยังไม่ได้กล่าวถึงความคาดหวังของภาคส่วนอื่นๆ ในเรื่องอื่นๆ ที่มีต่อรัฐมนตรีว่าการกระทรวงทรัพยากรฯ อีกเยอะแยะไปหมด ซึ่งทำให้พวกเขาให้ความสนใจและติดตามเป็นพิเศษ ว่าท่านจะมีจุดยืนและนโยบายในการทำงานอย่างไรบ้าง
 

ความท้าทาย ของ รมว.ทส.
    ความท้าทายใหญ่ของรัฐมนตรีว่าการกระทรวงทรัพยากรฯ นอกจากจะต้องแบกรับความคาดหวัง อันเนื่องมาจากความเดือดร้อนที่พี่น้องประชาชน ได้รับจากการกระทำของรัฐแล้ว ยังต้องอยู่ภายใต้เงื่อนไขทางการเมืองที่ไม่เอื้ออำนวยนักด้วย
    เพราะนอกจาก คุณเศรษฐา ทวีสิน นายกรัฐมนตรี จะมอบหมายให้ คุณภูมิธรรม เวชยชัย รองนายกรัฐมนตรีและรัฐมนตรีว่าการกระทรวงพาณิชย์ ให้กำกับการบริหารและสั่งราชการแทนใน สำนักงานทรัพยากรน้ำแห่งชาติ และ สำนักงานคณะกรรมการนโยบายที่ดินแห่งชาติ ตั้งแต่เมื่อวันที่ 13 กันยายน แล้ว เมื่อวันที่ 25 กันยายน ยังเพิ่งมอบหมายให้ คุณสมศักดิ์ เทพสุทิน รองนายกรัฐมนตรีจากพรรคเพื่อไทยอีกคนหนึ่ง เป็น ประธานคณะกรรมการทรัพยากรน้ำแห่งชาติ แทนอีกด้วย

     การจะขับเคลื่อนเรื่องการแก้ไขปัญหาภัยแล้งก็ดี ปัญหาที่อยู่อาศัยและที่ดินทำกินของพี่น้องประชาชนก็ดี จึงต้องยอมรับว่า อาจไม่สามารถตอบสนองต่อความต้องการของพี่น้องประชาชน รวมถึงดำเนินการได้ตามนโยบายของท่านอย่างเต็มที่นัก เพราะอำนาจไปอยู่กับคนของพรรคเพื่อไทย ซึ่งนอกจากจะไม่ได้รับผิดชอบหน้างานที่เกี่ยวข้องโดยตรงแล้ว ยังทำให้การจัดการเรื่องราวเหล่านี้ ขาดความเป็นเอกภาพอีกด้วย
    ก็ได้แต่ส่งกำลังใจให้ท่านรัฐมนตรี ว่าแม้จะขยับตัวได้ไม่สะดวกนัก แต่การดำเนินงานบางอย่าง เช่น คำสั่งแต่งตั้งโยกย้ายข้าราชการระดับสูงเป็นครั้งแรก ก็ได้รับเสียงตอบรับที่ดีจากหลายภาคส่วน คุณศศิน เฉลิมลาภ นักอนุรักษ์เบอร์ใหญ่จาก มูลนิธิสืบนาคะเสถียร ยังออกมาประเมินให้เกรดเอ พร้อมกับขอโทษที่แซวเรื่องมอตโต้แนวทางการทำงานไปก่อนหน้านี้ด้วย
    บทบาทของรัฐมนตรีว่าการกระทรวงทรัพยากรฯ ถ้าตั้งใจจะเข้ามาช่วยเหลือพี่น้องประชาชนหละก็ มันคือกระทรวงเกรดเอ ที่สามารถแก้ไขปัญหา และทำประโยชน์ให้กับชีวิตของผู้คน ได้นับล้านทีเดียวแหละครับ
 

ศาสตราจารย์ ดร.กิตติศักดิ์ เจิมสิทธิประเสริฐ
ผู้อำนวยการ สมาคมนิติศาสตร์และรัฐศาสตร์
อีเมล [email protected]